Nieuw onderzoek

Overigens ben ik nu ook bezig met een onderzoek over redacteursingrepen in boeken. Daarvoor gebruik ik de paratekst in Hanna Bervoets' Of Hoe Waarom; deleted scenes, correspondentie tussen de auteur en de redacteur en afgewezen titels en omslagontwerpen. Voor meer informatie over dit onderzoek kan je ook contact opnemen met ebooksonderzoek@gmail.com.

De theorie en de praktijk

Het model dat ik maakte van de theoretische veranderingen verschilde nogal van het model dat ik naar aanleiding van mijn respondentenonderzoek kon afleiden. In onderstaande schema kun je de verschillen tussen de twee onderzoeken zien. Sommige termen zijn in jargon, maar ik denk dat je zo een goed beeld van de verschillende onderzoeken kunt krijgen. Welke conclusies ik daaruit heb getrokken, lees je in een volgende post.

Werkwijze

Theoretisch en praktisch
Voor mijn scriptie heb ik zowel een theoretisch als een praktisch onderzoek uitgevoerd. Allereerst heb ik met behulp van literatuur en Genette theorie zelf een overzicht gemaakt van de veranderende paratekst bij e-books, in vergelijking met papieren boeken. Daaruit heb ik een model opgesteld, waarbij bleek dat er soorten paratekst zijn waar niets aan verandert, er zijn vormen van paratekst zijn die (gedeeltelijk) veranderen of wegvallen en er een aantal nieuwe typen parateksten kan worden gesignaleerd.

Afbakening
Het lezersonderzoek beperkte zich tot romans uit het Nederlandse literaire veld in digitale vorm. Deze e-books moesten door de lezer op een leesapparaat gelezen worden, zoals een e-reader of een iPod/iPhone. Een laptop werd niet onder draagbaar leesapparaat gerekend. Bovendien moesten de respondenten regelmatig tot vaak e-books op een leesapparaat lezen. Iemand die af en toe de digitale versie van de krant leest op zijn computer werd dus niet meegerekend.

Methode
Het lezersonderzoek is uitgevoerd door middel van diepte-interviews, in het bijzonder halfgestructureerde interviews; de meeste vragen stonden niet van tevoren vast, maar het onderzoeksonderwerp wel. Op die manier kon goed doorgevraagd worden naar de mening van de respondenten. Enkele vragen van het interview waren wel gestructureerd, zoals vragen over de leeftijd, de woonplaats en de dagelijkse bezigheden van de respondent. Tijdens de interviews kwam een aantal vaststaande onderwerpen aan de orde, die door een open beginvraag en doorvragen werden uitgediept. Er waren geen vooraf vastgestelde antwoorden waaruit de respondent moest kiezen; de respondenten hadden de ruimte om in hun eigen bewoording te antwoorden. Bij de openingsvragen werden vaak wel een aantal trefwoorden genoemd, om de vraagstelling voor de respondent te verduidelijken en de respondent de mogelijkheid te geven om zoveel mogelijk informatie te geven.

Vraagstelling
De betekenis van paratekst is niet van tevoren uitgelegd. Er is de respondenten gevraagd of hen, in een vergelijking van een papieren boek met een e-book, dingen opvallen met betrekking tot de presentatie van de tekst in zijn context. Aan de hand van de gegeven en uitgewerkte antwoorden moest blijken of de lezer zich bewust is van een verandering in paratekst in e-books. Daaruit kon dan weer duidelijk worden of het opgestelde theoretische model met de veranderingen in paratekst bij e-books ook in de praktijk houdbaar was.

Het onderzoek is afgerond

Het onderzoek is afgerond; de theorie is opgesteld, de respondenten zijn ondervraagd en er zijn zelfs conclusies getrokken. Zoals dat vaker gaat met afstuderen, kan je na het inleveren van je scriptie even geen energie opbrengen om het erover te hebben, om nogmaals uit te leggen wat de uitkomsten van je onderzoeken waren. Omdat verscheidene instanties en personen mij al om mijn scriptie gevraagd hebben, doe ik mijn best zo snel mogelijk een samenvatting van de scriptie hier te posten. Voor geïnteresseerden: mijn scriptie is in zijn geheel op te vragen via ebooksonderzoek@gmail.com. Ook in .epub-versie, uiteraard!

Respondenten gezocht

Voor het onderzoek echt kan beginnen, ben ik nog op zoek naar een aantal respondenten. De respondenten moeten regelmatig een e-book (dus niet alleen kranten, etc.) op een leesapparaat lezen. Het maakt niet uit welk apparaat: mensen met een e-reader, iPod, iPhone en iPad mogen allemaal meedoen, alleen laptops reken ik niet onder leesapparaten. Voor het onderzoek zal een interview met de respondent plaatsvinden, dat ongeveer een half uurtje zal duren. Ben je geïnteresseerd of ken je mensen die dat leuk zouden vinden, laat me dat dan weten via een berichtje onder deze post, of mail mij.

Paratekst in real life

Net vorige week las ik (ik zeg niet in welk slecht vrouwentijdschrift) over dé toepassing van paratekst in e-books! Blijkbaar is de uitgever van Joost Zwagerman bezig met een heruitgave van zijn boek Gimmick! uit 1989 op e-book. Volgens hem wordt dit "meer een soort totaalpakket dan een boek, met foto's, muziekfragmenten en filmpjes". Dat is precies wat ik wil verwoorden in mijn scriptie! Door de komst van het e-book krijgt een boek zoveel meer lagen dan het op papier kan hebben; je kan gebruik maken van hypertext, van andere media, links en je kiest zelf welke extra informatie (en dus paratekst) je op je scherm oproept.
Jeej, mijn theorie slaat ergens op!

Onderzoeksvraag

Op dit moment ben ik nog wat aan het stoeien met mijn onderzoeksvraag. Wat mij leuk leek, was een prescriptieve vraag, als in: voorschrijvend, hoe kan dit beter? Iets in de trant van: hoe kan de theorie over paratekst van Gerard Genette aangepast worden aan de moderne technologie, in het bijzonder het eBook? Maar wellicht is een beschrijvende vraag wel beter. Hoe verhoudt de theorie van Gerard Genette over paratekst zich tegenover het eBook? Of: Hoe is de theorie over paratekst van Gerard Genette toe te passen op het eBook? Houdt de theorie van Gerard Genette over paratekst stand bij toepassing op het eBook? Of misschien toch een vergelijkende vraag: Hoe kan de theorie van Gerard Genette worden vergeleken met nieuwe boekvormen, zoals het eBook?
Lastig lastig lastig.

Jullie een briljant idee?

Onderzoeksopzet

De theorie over paratekst (kort gezegd: alles aan een boek dat niet bij het verhaal zelf hoort) stamt uit 1987 en is beschreven door Gérard Genette. Genette stelt in zijn werk (oorspronkelijk Seuils, later Paratext: the threshold of interpretation) dat paratekst dient als een grens tussen een werk en zijn omgeving, met de bedoeling de tekst aanwezig te maken in zijn omgeving en de interpretatie ervan te vergemakkelijken. In de loop der jaren is er aardig wat onderzoek gedaan naar paratekst. De meeste van deze onderzoeken richtten zich op de toepassing van deze theorie op één werk, of één genre. Het begrip paratekst is als geheel sinds 1987 niet meer onderzocht. Toch hebben er zich sinds die tijd veel veranderingen in het literaire veld voorgedaan, die invloed kunnen hebben op het begrip paratekst. Met de komst van eBooks zijn er volgens mij bijvoorbeeld nieuwe soorten paratekst ontstaan. Denk hierbij aan hyperlinks en metadatering. Bovendien sprak Genette in zijn werk nog niet over de invloed van de lezer op paratekst, maar omdat de afstand tussen auteur en lezer door de komst van het internet ernstig is verkleind, denk ik dat de lezer in deze theorie toegevoegd mag worden.
Het lijkt mij daarom interessant om de paratekst van een normale roman (het onderzoek beperkt zich tot romans, dus geen studieboeken, enz.) te vergelijken met de paratekst zoals deze op een e-Reader aan de lezer verschijnt. Bij deze vergelijking komen de overeenkomsten en verschillen in paratekst tussen een gewone roman en een eBook aan bod, maar worden ook de nieuwe vormen van paratekst behandeld. Met deze informatie wil ik een model opstellen waaruit duidelijk wordt hoe het begrip paratekst sinds de komst van het eBook veranderd is, en hoe dit eventueel bijgesteld kan worden. Uiteindelijk wil ik dit model in de praktijk testen, door aan een aantal respondenten die regelmatig een roman op een e-Reader lezen, te vragen of zij de veranderingen in paratekst ook bij het lezen opmerken. Wellicht zijn deze veranderingen namelijk alleen op theoretisch niveau te onderscheiden.

Om dat even makkelijk samen te vatten:
Uiteindelijk is het dan het idee dat mijn scriptie de theorie over paratekst aanpast aan de moderne tijd, door het toevoegen van nieuwe soorten paratekst en het beschrijven van de lezer als maker van paratekst. Mijn theorie wordt getest door het interviewen van een aantal e-Reader lezende proefpersonen. Dus, lezer, laat van u horen!

Het hoe en waarom van deze blog

Voor mijn afstudeerscriptie voor de master Boekwetenschap en Handschriftkunde aan de Universiteit van Amsterdam schrijf ik over paratekst in eBooks. Paratekst is alle tekst in een boek die niet bij het verhaal hoort. Hieronder vallen dus bijvoorbeeld de titelpagina, de cover, de flaptekst, de paginanummers en het colofon. Paratekst is ook datgene dat een boek in zijn omgeving bekend maakt: de naam van de uitgeverij, interviews met auteurs en reclame voor een boek. Paratekst is eigenlijk alles dat een boek omgeeft. En dus ook weblogs. EBooks zijn digitale boeken, die je leest op een e-Reader. Daar komt dus enkel een apparaat, geen papier bij kijken.

Ik zal op deze blog beschrijven wat mijn vorderingen zijn en wat mij op dit moment bezighoudt met betrekking tot mijn scriptie. Om onderzoek te kunnen doen naar dit fenomeen creëer ik bij deze dus mijn eigen paratekst. Maar paratekst maak je niet alleen als auteur. Er is een belangrijke rol weggelegd voor de uitgever van de tekst en de omgeving waarin de tekst tot stand komt. Een nog belangrijkere rol speelt de lezer. En hier is waar jullie bij kunnen helpen. Ook als je een ontzettende beta bent, of niets van boeken af weet, kun je mij helpen. Ik zal deze blog voor leken zo toegankelijk mogelijk maken. Reageer op mijn berichten, geef kritiek op mijn vorderingen en maak de paratekst bij mijn scriptie!